Neki drugaciji Bar

Pijacni dan u Starom Baru

Stara maslina

Zalazak sunca

Bar prije desetak godina

Kultura

Kroz istoriju i kulturu grada Bara pominju se mnoge znamenite licnosti koje su svojim djelima i pojavama ostavile neizbrisiv trag u dugogodisnjem stvaranju toga drevnog grada. Medju najznacajnijim licnostima u najranijem periodu ili u vrijeme zacetaka grada Bara, pominje se istorijski vazna licnost knez Vladimir. On je, prema nekim istorijskim podacima, bio prvi nominalno samostalni vladar knjazevine Duklje – prve crnogorske drzave, a vrijeme njegove vladavine nazalost nije tacno utvrdjeno., vec se pominje vremensko razdoblje od 980. – 1016. godine. Licnost kneza Vladimira, danas se najcesce povezuje sa cuvenim djelom – „Zivot sv. Vladimira (dukljanskog)“, u kojem je pored ostalog navedena i Legenda o Vladimiru i Kosari, pisana latinicom na narodnom jeziku. U toj legendi pored ostalog, navodi se da je ljubav izmedju Vladimira i Kosare – kcerke makedonskog kralja Samuila, bila veoma nesretana. Naime, prilikom Samuilovog napada na predio poznatiji kao Precista Krajinska gdje se nalazila prijestonica drzave Duklje, tadasnji vladar knez Vladimir, spasavajuci narod samovoljno se predao Samuilu.Vladimir je odmah utamnicen, ali nedugo poslije toga Samuilova kcerka Kosara zaljubljuje se u Vladimira, te dukljanski knez biva oslobodjen. Vladimir i Kosara zive u braku, sve do 1014. godine kada nakon Samuilove smrti, na makedonski presto dolazi Jovan Vladislav. S obzirom da je knez Vladimir samostalno upravljao Dukljom, odmah je pao u nemilost novog makedonskog cara Vladislava, koji mu je na prevaru oduzeo zivot 1016 godine. Ipak, pojava kneza Vladimira, kasnije sveca, interesantna je i zbog cinjenice da se kult Sv.Vladimira Dukljanskog i danas njeguje, pa u junskoj procesiji koja se organizuje do vrha planine Rumije, na kojoj je prema predanju nekada bila crkva Sv. Vladimira, ucestvuju vjernici sve tri konfesije: pravoslavni, katolici i muslimani. Tada se na vrh planine iznosi drveni krst, koji je prema legendi knez Vladimir imao na sebi prilikom pogubljenja. Vladimirov krst danas se cuva kao najveca relikvija u bratstvu Androvica u Starom Baru.

Za podatke o knezu i svecu Vladimiru Dukljanskom, zasluzan je vizantijski istoricar Jovan Sikilica, koji je svojevremeno zapisao da je „blazeni knez Vladimir Dukljanski, bio pravican i miroljubiv covjek, pun vrlina“ te da se kult Sv. Vladimira osim u Duklju, postovao i u Dalmaciji, Albaniji, Makedoniji i Bugarskoj.

Ipak, najznacajnije djelo, o knezu Vladimiru, zapisao je otac crnogorske istorije i knjizevnosti pop Dukljanin (benediktanac cije se tacno ime ne zna), u djelu „Ljetopis Popa Dukljanina“, koje je nastalo najvjerovatnije 1183. godine.

Sledeca istorijski veoma vazna licnost je i Vladimirov sinovac Stefan Vizantijac, koji je Dukljom upravljao od 1018 – 1043.godine kao vizantijski vazal, zatim crnogorski kralj Mihailo Vojislavljevic, koji je prema pretpostavkama krunisan 1077. godine, a vladao do 1081. godine.

Ipak, najznacajnija duhovna imena, u istoriji i kulturi grada Bara, odnose se na Barsku biskupiju, koja je nastala 1089. godine. Biskupija je trajala 9. vjekova, a na njenom celu nalazilo se 60 nadbiskupa. To su bili uglavnom veoma skolovani ljudi, svjedoci dogadjaja i vremena. Najpoznatiji medju njima, bio je tzv. Grgur Grizogono, ili Pop Dukljanin, autor Barskog rodoslova.

U istoriji i kulturi grada Bara, pamte se jos neka znacajna imena, kao sto je kralj Bodin (1081- 1101). Bio je vladar Duklje kasnije Zete. Za njegove vladavine Duklja je zauzimala ogromno prpstranstvo, i imala je suverenitet nad Raskom, Bosnom, Travunijom i Zahumljem, djelovima Makedonije, Hrvatske i sjeverne Albanije.

Ipak, najvise su u kulturnom zivotu grada Bara bili znacajni visokodostojnici Barske arcibiskupije. Neki od njih pisali su i epitafe za nadgrobne spomenike. Barski epitafi spadaju u najstarija knjizevna djela pronadjena na prostoru Bara. To su stihovi na latinskom jeziku uklesani u kamene ploce, ispod kojih su bili sahranjeni visokodostojnici iz barske nadbiskupije: episkop Jovan iz vremena kneza Vladimira i arhiepiskop Djordje, Petar i Sergije koji su zivjeli u razdoblju od XI do XIV vijeka.

Pomenuti episkop i arhiepiskopi sahranjeni su u unutrasnjosti katedralne crkve sv. Djordja, koja se nalazila na najistaknutijem mjestu grada Bara, na Londzi.

Turci su 1571. godine zauzeli Bar i crkvu sv. Djordja pretvorili u dzamiju. Kasnije, prilikom neke dogradnje, nadgrobne ploce su izvadjene iz poda i uzidane u fasadu. Francuski konzul u Skadru Vinsent Ekar, koji je cesto prolazio kroz Bar, u svojoj knjizi „Istorija gornje Albanije”, objavljenoj 1858. godine, prvi je pomenuo barske epitafe, ali ih nije citirao. U to vrijeme arcibiskup bio je Bavarac Karl Poten.

Istaknuti pjesnik bio je Filip Gijo (1485 – 1624). Njegova djela nazalost nijesu sacuvana. Takodje, veoma poznat bio je i barski nadbiskup Marin Bici. On je u periodu od 1608. do 1624. godine, poslao iscrpan izvjestaj Svetoj Stolici o svome putovanju po Crnogorskom primorju, Albaniji, i Staroj Srbiji. Kasnije taj izvjestaj posluzio je kao veoma vazan dokument koji je svjedocio o prilikama koje su u tom vremenu vladale u tim krajevima.

Veoma vazna mjesta u istoriji Barske nadbiskupije imali su i clanovi familije Zmajevic iz Persata (kod Kotora). Naplodonosnji Zmajevic i biskup bio je Andrija Zmajevic, rodjen 1624. godine, inace vrsni pisac na narodnom jeziku. Zmajevic je poznat po djelu koje je redovno biljezio koje nosi naziv „Crkveni ljetopis“, ali i po rukopisima: Oda Dubrovniku „Slovinskoj Dubravi“, saljiva pjesma „Tripu Skuri“...

U srednjem vijeku na podrucju Bara zivjelo je nekoliko veoma poznatih knjizevnika, slikara i diplomata. Uz poznatog knjizevnika Antuna Prokulijana, istaknuta imena knjizevnog zivota Bara bili su i advokati italijanske porodice Besali. Medju njima, prvi je u Bar iz itlaijanske provincije Trevizo, pocetkom XVI vijeka, doselio mletacki sluzbenik Kamilo Besali. Bio je poznat po pisanju poslanica. Autor je vise pisama srocenih elegantnim stilom, koje je kasnije objavio priredjivac Bartolomeo Gottifredi u zbirci „Raccolta di Espitole italiane“, objavljenoj u Veneciji 1572. godine. Takodje, veoma poznat i prizant bio je i advokat Viktor Besali, rodjeni Baranin, humanisticki pisac i dubrovacki kancelar. Zivio je i djelovao krajem XVI i pocetkom XVII vijeka. U istorijskim dokumentima, ime Viktorija Besalija pominje se prilikom diploamatskih misija; u Dubrovackoj Republici 1596. godine - kod austrijskog nadvojvode Ferdinanda i 1600. godine, te kod pape Klemanta VIII. Takodje, Besali je pisao i izdavao latinske i ilirske stihove, koji izmedju ostalog svjedoce i o prijateljskim vezama Besalija i dubrovackih srednjevjekovnih pisaca, knjizevnicima i himanistima, posebno sa poznatim Ivanom Gundulicem. Njegovi stihovi objavljivani su uglavnom u Veneciji i Dubrovniku, i to: 1579., 1599., i 1621. godine.

U Baru i oklini djelovali su i manje poznati likovni umjetnici. Iako, arhivski podaci ne pruzaju dovoljno informacija o zivotu i radu tih umjetnika, ali se ipak zna da je u XV vijeku u Baru, zivio i radio zlatar Matej (1441.), kao i slikar Stjepan (1477) . Uz njihova, u dokumentima se, pored godine 1485., pominje i ime Baranina Marina Orsa, inace mletackog stanovnika. Precizniji podaci u arhivskim dokumentima, osim oporuke iz 1551. godine, ne postoje ni kada je u pitanju poznati barski slikar Dominik Nikolo, autor slike naboznog motiva, koja se nekada cuvala u samostanu Svete Alvise.

Kada su istorijske i licnosti kulture grada Bara u pitanju, onda sacuvani pisani tragovi ponovo upucuju na Barsku nadbiskupiju. Veoma vazna licnost Barske nadiskupije, bio je dr Nikola Dobrecic, koji je pisao pjesme na srpskom, latinskom, francuskom i italijanskom jeziku. Rodjen je 1872. godine u Bartuli kod Starog Bara. Kao mladic postaje katolicki svestenik, pa je godine 1890. upucen u Rim, gdje je sa kolegom Markom Asticem, zavrsava teologiju i filozofiju, i postaje prvi tadasnji doktor dviju religijskih nauka. Kasnije je sluzbovao u Cetinju, kao paroh katolicke crkve, gimnazijski profesor i prvi stenograf u Crnogorskoj skupstini. Objavljuje poznati esej „Viktor Igo kao nacionalni i medjunarodni pjesnik“. Po povratku u rodni Bar, 1918. godine, Dobrecic pomaze razvoj kulture, obrazovanja i zdravstva. Pri katolickoj crkvi osniva Djevojacki institut, u kojem su se obucavale i casne sestre. Pocetkom XX vijeka Dobrecic pokrece akciju za izgradnju nove Arcibuiskupije, cija gradnja otpocinje 1923. godine. Humanost dr Nika Dobrecica, narocito je bila izrazena tokom drugog svjetskog rata, kada je pomagao brojnim izbjeglicama i ljudima u nevoljama.

Dr Nikola Dobrecic umro je krajem 1955. godine u Zagrebu, gdje ga je udario tramvaj slomivsi nogu u kuku. Sahranjen je u svojoj zaduzbini crkvi Sv. Nikole u Baru.

Legenda

Uz morski brijeg, uz samu obalu, koja se prostire od nekadasnjeg Pristana na obali Bara do Kufina, na ulasku u Pastrovice, nekada davno pristajale su galije. Njihovi vlasnici, tu su se iskrcavali da bi razmjenjivali robu i trgovali razne namirnice iz Zete i Crmnice.Tim ustaljenim ritmom zivota, koji su diktirali trgovci, privikavali su se starosjedioci u Baru i okolini, nadnicari, ljudi znani i neznani. Tako je bilo sve do vremena, kada su barskom obalom poceli da krstare gusari iz Ulcinja.Ulcinjski gusari bili su na zlom glasu po veoma losem ponasanju, zulumima, i otimanjima kako od bogatih tako i od siromasnih ljudi. Price o gusarima i zlodjelima koja su pravili brzo su se pocele siriti medju stanovnistvom, tako da su obicni gradjani sve vise osjecali strah i paniku i pri samom pomenu imena gusarskih vodja. Gusari su toliko bili silni i mocni da im niko nista nije mogao. Svoj prkos svijetu i stanovnistu otkrivali su, pristajuci uz obale svojim galijama pretrpanim raznim ukradenim predmetima i skupocjenostima koje su otimali presretajuci i pljackajuci trgovacke i vlastelinske brodove. Iz dana u dan njihovo blago se sve vise uvecavalo. Nekolicina gusara se tako dosjeti, da bi trebalo pronaci neko skrovito mjesto na kojem bi blago bilo sigurno, a u kojem bi se u slucaju opasnosti i sami gusari mogli sakriti. Jednoga dana neki od gusara se dosjeti da nedaleko od morske obale, gdje su pristajale galije, postoji planina Sozina, te odlucise da bi ona mogla biti idelana za skrivanje. Ubrzo zatim gusari u planini Sozini pocese da prave pecine i skrovista, i tu kriju oteto blago, oruzje i roblje. Medju raznim robljem, jednom se zadesila i robinja Milja, djevojka, neobicne ljepote i zenske privlacnosti. Glavni medju gusarima odredise joj za cuvara gusara Iljka.
Iljko bijase takodje mlad i lijep momak, pa se ubrzo zaljubi u Milju, kao i ona u njega. Iako svoju ljubav nijesu krili, Iljko i Milja nijesu mogli dugo ostati zajedno. Jednoga dana ostali gusari pocese na sav glas da govore o ljubavi dvoje mladih, tako da to ubrzo cu i gusarski kapetan Djerlezi, koji iz ljubomore, naredi Iljku da mora da ide u neku veliku odmazdu koju su gusari planirali na moru. Iljko ode, a Milja ostade i dalje u pecini da robuje u tami.
Milja je dugo cekla da joj se momak vrati. Iz dana u dan iscekujuci povratak, stalno je virila kroz omanju rupu na pecini, gledajuci u sinje more, i ceznuci da joj se Iljko vrati. Ali vrijeme je neumoljivo odmicalo, a od Iljkovog povratka nista. Milja naposlijetku izgubi svaku nadu da ce ga opet vidjeti. Tako tuzna donese odluku da okonca sebi zivot.
Sledeceg dana Milja izjuri iz pecine i sa jedne visoke stijene skoci u more. Ubrzo, Iljko se ipak vrati nazad. Kada je cuo kako je Milja, vjerno ga cekajuci, okoncala svoj zivot, uze veliku kolicinu baruta, ubaci ga u jedan dio pecine, i zapali ga. Barut napravi veliku eksploziju.
Od te eksplozije, brdo u kojem je bila pecina, prelomi se na dva dijela. Brdo se zapravo, kako legenda kaze, raspuknu, i kako bi Starobarani rekli - suturisa se u more, odnosno brdo pade u more, te nastade mjesto po imenu SUTOMORE.
To mjesto danas je turisticki najpoznatije vikend naselje pored Bara, posebno u ljetnjem periodu. Tu se nalazi i nadaleko poznata Sutomorska plaza.

Istorija

Bar je veoma stari grad. Preciznih podataka o nastanku grada nema, ali se u istorijskim izvorima po prvi put naziv Stari Bar pominje u IX vijeku pod imenom Antibareos. Prema saznanjima iz nekih drugih izvora za nastanak grada moze se smatrati period izmedju VI i VII vijeka, jer je u to vrijeme u Baru postojalo svojevrsno rimsko naselje. Iako je malo preciznih podataka o vremenu osnivanja drvenog Bara, ostaci neolitskog materijala pronadjeni na sirem prostoru, razni predmeti poput: eneolitske sjekire, bodezi, vaze neobicne izrade i sl., svjedoce da je na prostorima koje danas zahvata barska opstina bilo zivota jos u praistorijsko, ilirsko, grcko i rimsko doba. Ipak, najveca potvrda toj tezi je 2000. godina stara maslina, koja se nalazi u mjestu Mirovica, sto na jos jedan nacin svjedoci da je na podrucju Bara, postojao zivot i prije vise od dva milenijuma. Da je Bar zaista staro urbano naselje potvrdjuju i nazivi grada: grcki – Antibareos, rimski - Antibarum te slovenski – Bar.
Krajem XI vijeka Bar se pominje i pod imenom Antivari, sto prema istorijskim izvorima, moze da asocira na pleme Avara, koji su u VI i VII vijeku, zajedno sa Slovenima naseljavali podrucje koje danas zahvata Crna Gora.
Iako su ga pocetkom VII vijeka naselili Sloveni, Bar je sve do sredine XI vijeka bio pod vlascu Vizantije, tacnije Bar se tada nalazio u oblasti Dirahion, istorijski poznatijoj po imenu Prevalis. Da je Bar bio veoma vazno duhovno, kulturno i politicko srediste govori i podatak da je do sredine VIII vijeka Bar bio sjediste biskupije. Za prijestonicu prvog nominalno samostalnog vladara prve crnogorske drzave - Duklje, kneza Vladimira pominje se oblast udaljena nekoliko kilometara od Bara ka Skadarskom jezeru, selo Krajina u mjestu Ostros, 50 kilometara udaljeno od Bara. Buduci da se ta oblast ipak nalazila u sastavu vizanstijskog carstva, godine 1042., u cuvenoj „Barskoj bici“, koja je vodjena na padinama Rumije, taj dio barske teritorije oslobadja zetski vladar Vojislav (1017 – 1050).
Pretpostavlja se da je, vec 1077. godine u Baru krunisan i prvi crnogorski kralj Mihailo Vojislavljevic, te da je kao potvrdu za taj cin, od pape Klimenta III, dobio kraljevske oznake. Zatim Barom gospodari kralj Bodin Vojislavljevic (1082 – 1101). Bodinovim zalaganjem 1089. godine, barska biskupija dobija zvanje Nadbiskupije, te samim tim i grad Bar postaje centar Bodinove drzave. Sredinom XI vijeka Bar ponovo pripada Duklji, a poslije 1183. ponovo ulazi u sastav Vizantijskog carstva, kada sa ostatkom tadasnje Zete ulazi u sastav drzave Nemanjica. Pod vlascu Nemanjica, Bar se nalazi sve do 1360. godine. Za to vrijeme dozivljava procvat, imao je gradsku autonomiju, statut, grb i novac.
U istorijskim spisima navodi se i da je, sredinom XV vijeka, Bar izvojevao pobjedu nad Dubrovnikom. Sezdesetih godina XIV vijeka, Barom vladaju Balsici, kraljevska porodica koja je stvarala samostalnu teritoriju u oblasti Skadra. Tokom tog perioda kneginja Jelena i Balsa III, Bar smatraju svojom prijestonicom.
Bar se zatim dugo vremena nalazi u stalnim ratovima i otimanjima oblasnih gospodara.
1404. godine Bar zaumzimaju Mlecani, da bi vec 1412. godine Bar ponovo bio u rukama Balsica. 1421. godine Bar je pod patronatom despota Stefana Lazarevica, a od 1427. godine pod patronatom despota Djurdja Brankovica - kada ponovo postaje prijestonica Zete.
Otimajuci grad od poznatog bosanskog gospodara Stefana Vukcica Kosace, 1443., Bar sa priobalnim krajevima osvajaju Mlecani. Nakon mletacke vladavine, Bar napadaju Turci.
Braneci se od turske najezde, Bar je pokusavajuci da sacuva trajni mir zatrazio pomoc Venecije, u cemu nije uspio.
1571. godine Barom gospodare Turci, koji su tom teritorijom vladali 307 godina. 1878. godine, Bar od Turaka oslobadjaju Crnogorci. Iste 1878. godine, Crna Gora je na Berlinskom kongresu proglasena samostalnom drzavom, te je i grad Bar dobio na svom znacaju i ugledu. Kako je prilikom oslobadjanja 1878. godine Bar bio mnogo porusen, Ministarski savjet Knjazevine Crne Gore 1908. godine, donosi odluku da se otpocne izgradnja novog grada, koji ce imati naziv Bar. Vremenom veliki dio stanovnika Bara pocinje selidbu u juznije djelove grada, naseljavajuci tako uglavnom dio uz samu morsku obalu, gdje pocetkom XX vijeka nastaje oblast poznatija kao Pristan, na cijem su mjestu udareni temelji Novog Bara. Danas se Novi Bar smatra urbanisticki najsredjenijom, modernom arhitektonskom cjelinom u Crnoj Gori. Siroki bulevari ukraseni palmama, oleandrima te drugim egzoticknim mediteranskim drvecem koje se njezno cuva i njeguje, uz svesrdnu brigu komunalnih radnika, ucinili su da je nekoliko godina za redom( najvise u poslednjoj deceniji XX vijeka) , Bar proglasavan za najcistiji grad u Saveznoj Republici Jugoslaviji.
Kao i u ostalim primorskim gradovima do 1918. godine nad Barom je bila uspostavljena Austro- ugarska uprava. Po oslobodjenju od Austro-ugarske, Bar se sve do 1941.godine, nalazi u sastavu Kraljevine Jugoslavije (drzava Srba, Hrvata i Slovenaca).
Drugi svjetski rat (1941 – 1945) Bar je proveo pod tudjinskom vlascu. Barom su tada upravljale italijanska i njemacka vojska. Boreci se protiv okupatora partizanska vojska Bar je oslobodila u novembru 1944. godine. Od tada, pa sve do 1991. Bar se nalazio u sastavu Socijalisticke Federativne Republike Jugoslavije.
U poslijeratnom periodu , posebno 60 – tih godina XX vijeka Bar se razvijao kao poznati lucki centar Crne Gore i bivse Jugoslavije. Takodje, Bar je danas osim po luckom i pomorskom saobracaju, poznat i po razvoju turizma, privrede i sporta.